Hé Lộ 28 Chữ Bí Quyết Thưởng Thức Bảo Thạch

Thường nghe câu “Nghề Chơi Cũng Lắm Công Phu” ý nói bất cứ làm việc gì, chơi thú chơi gì, muốn đạt đỉnh cao cũng cần có lòng nhiệt huyết, công phu học hỏi, sưu tầm …Chơi Đá (Ngoạn Thạch) đã có từ rất lâu, có lẽ từ thời kỳ đồ đá con người ta đã có những thú chơi đá sơ khởi…Trải qua hàng nghìn nghìn năm nghề chơi Bảo Thạch (Đá Quý) đã có kho tàng tri thức vô cùng phong phú. Đồng thời để lại rất nhiều truyền thuyết ly kỳ lãng mạn.
Phàm người đã chót đa mang thú chơi Bảo Thạch bước đầu cần biết rõ ràng 28 chữ Bí Quyết mới là hảo công phu. Hai mươi tám chữ gồm “Thiên Nhiên, Hy Thiểu, Hình Kỳ, Đồ Mỹ, Chất Giai, Sắc Tịnh, Bì Hảo, Thể Hoàn, Thần Phong, Vận Túc, Xuất Điển Nhập Cố, Ngụ Ý Cát Tường”. Trong 28 chữ này thì 16 chữ đầu là thuộc Sắc Tướng, 12 chữ sau thuộc Tâm Thần…Người chơi đá sơ khởi và bậc trung thường dừng ở 16 chữ đầu, 12 chữ sau nhất định là cần công phu tu luyện Thâm Hậu.

Sau đây xin lược giải thêm về 28 chữ này:

Thiên Nhiên: Là ý chỉ rõ đá đó phải được hình thành từ trong thiên nhiên, trải qua sự đào thải, kết tinh, biến hóa của đất trời mà kết thành Tinh Hoa. Do Thiên sinh Địa tạo, hội đủ hạo Khí nhật nguyệt tinh thần. Quyết không được do con người tạo hình, tạo thế, vẽ vân, bôi màu…Đó là yêu cầu tối sơ đẳng của nghề chơi Bảo Thạch. Cũng là lúc xem xét một khối Bảo Thạch, không nên bị chi phối bởi tính chất đẹp mã, cần mài chút dưới đáy, mài chút mặt cạnh, gõ vào nghe tiếng, bỏ ra ánh sáng, soi đèn chuyên dụng, tất sẽ phân biệt rõ là đá thiên nhiên hay nhân tạo.

Hy Thiểu: Là chỉ về Bảo Thạch phải có số lượng rất hiếm, đúng với chân lý “Hiếm Thì Quý”. Trong tự nhiên có thể nói Đá có mặt ở khắp nơi, mà đá có giá trị cao, quý lại rất hiếm, nên mới được gọi là Bảo Thạch (Đá Quý). Đó là vì Bảo Thạch trước hết cần có độ cứng cao, sau nữa lại được hình thành trong các điều kiện địa chất, hoàn cảnh, nhiệt độ, độ ẩm…vô cùng phức tạp và lâu dài (Hàng triệu đến hàng tỷ năm) ngẫu nhiên mà có được một khối lượng nhỏ lẫn trong các vùng đá thông thường lớn. Trong khối đá quý lại có phần quý hơn. Đó là điều kỳ diệu của thiên nhiên ban tặng cho con người.

Hình Kỳ: Là chỉ rằng Bảo Thạch cần có hình thù đặc biệt kỳ lạ. Có thể tổng kết thành Tứ Kỳ (Bốn chữ Kỳ) tức Kỳ Đặc, Kỳ Quái, Kỳ Xảo, Kỳ Diệu. Quỷ Phủ Thần Công của tự nhiên vốn chỉ có thể làm người ta khâm phục mà chẳng thể nghĩ bàn. Thời xưa người chơi Bảo Thạch có bốn tiêu chuẩn Kinh Điển là “Sấu, Lậu, Thấu, Trứu” cũng như người chơi hiện nay có quan niệm Hình Tượng Cụ Thể và Hình Tượng Trừu Tượng. Cũng do hình của Đá thường do trời sinh, hoặc duy diệu duy tiêu, hoặc biến hình khoa trương, hoặc hình thần kiêm bị, làm người ta mê mẩn. Hình Kỳ mới có thể khiến người ta bỏ công săn lùng, mua bằng mọi giá. Trong tiêu chuẩn Hình Kỳ, duy có Hình Tượng Cụ Thể là khó có, đặc biệt các hình mang ý nghĩa Cát Tường, Cát Khánh…Hiếm nên càng quý. Bởi vậy đá có hình tượng cụ thể thường thường có giá trị cao hơn hẳn so với hình trừu tượng.

Đồ Mỹ: Là chỉ các đường nét đồ án trên mặt đá phải rõ ràng, kết cấu hợp lý, tạo thành bức vẽ hoàn chỉnh. Ý cảnh của đường nét diệu đẹp, hình tượng chính xác, thần vận sinh động, chủ đề rõ ràng hợp hòa. Đặc biệt không có hoặc rất ít nhân tố tạp nhạp, can nhiễu. Như nếu thuộc dạng đơn sắc (Đen Trắng như tranh Thủy Mặc) thì cần có nông sâu biến hóa. Như thuộc đa sắc, thì hình thái, đồ án sắc thái, cần phong phú, đậm nhạt thích hợp là đẹp. Sắc thái có thể phối hợp chặt chẽ khéo léo với hình nét mới thực hiếm có. Nếu thuộc loại nét như nét chữ, thì chữ cần rõ ràng, có phong vị như nét bút đại tài tử Thư Pháp. Tóm lại tiêu chuẩn Đồ Mỹ so với tiêu chuẩn của Thư Họa là hoàn toàn phù hợp. Duy có quý hơn bởi tác giả là Thiên Địa Tinh Thần.

Chất Giai: Là ý chỉ chất đá và chất đất ở hạng thượng thừa. Xem xét chất đá chất đất bao gồm xem xét các tiêu chuẩn Độ Cứng, Độ Thuần, Độ Mịn của đá. Chỉ có các loại Đá có độ cứng cao, có độ thuần nhất đồng đều, độ mịn cao mới có thể chống lại sự phong hóa của thời tiết, khí hậu, thời gian…dễ thu tàng năng lượng, không bị bào mòn. Ngược lại, tất dễ vỡ vụn, dễ bị phong hóa, không lợi cho thu hút. Chất Đá không chỉ đơn thuần nhìn bằng mắt thường, cần có hiểu biết và có phương pháp thử về vật chất cơ sở của đá. Như vậy mới có thể tuyển chọn chính xác chất Đá.

Sắc Tịnh: Sắc Tịnh ý chỉ màu sắc của đá cần phiêu lượng, sáng bóng, tươi tắn. Màu sắc phiêu lượng, không chỉ đơn thuần là tươi sáng, diễm lệ mà còn là màu sắc đặc biệt so với các loại khác đồng thời được nhiều người ái mộ. Nói về sở thích màu sắc và vẻ đẹp, có thể nói mỗi người đều có nhận thức và thiên hướng của riêng mình. Tuy nhiên đối với một số loại Bảo Thạch nhất định, lại có được sự cảm hứng chung. Quả là không tầm thường. Như Bảo Khí của Đại Hóa, Thanh Khí của Ô Giang, Cổ Khí của Tam Giang Thái, cùng Hồng, Hoàng, Lục, Tử đều là những màu được số đông ưa thích. Sắc phiêu lượng có thể do đơn thuần một màu, có thể do nhiều sắc kết hợp. Từ đó mang lại kết quả của sự nhuần nhuyễn phối hợp. Đẹp nhất là màu sắc phiêu lượng phù hợp với nét vân, đường họa của mặt đá, khiến cho hình tượng trở lên sinh động, tinh khiết, nội dung phong phú, càng thêm hoàn mỹ.

Bì Hảo: Là nói cần quan sát lớp bề mặt của đá, còn gọi là da đá, cần trơn nhẵn, ôn nhuận, bóng loáng như thoa dầu là hoàn mỹ. Cần bằng bặn, không có khe nứt, không sứt mẻ. Hoặc giả có nứt nẻ, nhưng lại kết hợp tạo thành nét đẹp. Xem xét ngắm nghía bề mặt bảo thạch chính là thưởng thức cả trăm nghìn năm thậm chí là hàng triệu năm gió thổi cát mài, nắng xói, nước mòn, không khí tác động bề mặt của hoàn cảnh mà tạo thành Bảo Thạch. Cũng có là do Bảo Thạch tự biến hóa, trong ngoài đồng nhất; có lúc là do tác động bên ngoài biểu hiện ra. Bề mặt đá càng lâu năm càng có sức thu hút, khiến người ta nhìn ngắm mãi không thôi. Quan sát bề mặt của đá cũng giúp chúng ta phân biệt xem đá có bị tác động nhân tạo hay không.

Thể Chỉnh: Là chỉ rằng khi quan sát Bảo Thạch cần quan sát toàn bộ hoàn chỉnh, toàn vẹn, không bị phá vỡ, khuyết thiếu. Có phá vỡ là tàn thạch, nhẹ cũng làm giảm thấp giá trị, nặng tất là bỏ đi. Có hai tình huống dẫn đến tình trạng phá vỡ của đá. Một là do trong quá trình hình thành tự nhiên. Tức là cái chúng ta hay gọi là Thiên Tàn hoặc Lão Băng. Do trong thời gian hình thành có một giai đoạn nào đó có điều kiện sai hỏng, tạo thành các lỗi bề mặt hình thành sau không tương hợp với nguyên gốc lúc đầu. Khiến cho chúng ta cảm thấy chướng mắt. Một loại khác là do con người tạo thành, do chúng ta bất cẩn mà tạo thành các phá vỡ mới, tổn thương mới. Các tổn phá do con người sẽ để lại các vết phá rất mới. Khi chọn lựa đá cần tra xét cẩn thận phát hiện các thương tổn.

Thần Phong: Là xem xem hình nhân vật hay động vật trên đá có hay không đầy đủ Tinh Khí Thần. Quan Sát Thần của đá là thông qua nhìn kỹ hình dáng hoặc nét vân lộ ra tạo thành. Nó khiến cho người ngắm đá cảm nhận được toàn bộ Thần Thái, Tinh Thần, Tâm Trạng, Phong Độ, Khí Chất của đá. Xem cái Thần ẩn trong đá, cần biết rằng Thần tất dựa vào hình mà phát lộ. Song cụ thể mà nói thì mỗi khối đá tự nhiên lại có cái Thần của riêng nó. Phù hợp với Hình, hai yếu tố này cần gắn bó phù hợp với nhau. Đó là Nghệ Thuật của Tự Nhiên. Quan sát Thần của đá cần có cảm thụ nghệ thuật cực kỳ nhạy bén. Tâm lại cần bình thường bất động. Thần của đá ngoài do chính bản thân Đá còn do sự khéo léo sắp đặt trang trí của người sắp đặt. Đồng thời phụ thuộc vào góc quan sát của người ngắm.

Vận Túc: Vận và Thần có điểm chung, có điểm khác, trong đo Vận chính là biểu hiện đặc sắc, đặc biệt của cảm hứng, đường nét, ý cảnh, khí sắc. Vận Túc là các yếu tố trên biểu hiện đầy đủ trang nhã, kỳ thú, thanh thoát. Chính là cái chúng ta vẫn thường nói “Rất có Ý Vị”. Vận đưa đến cho người xem cảm thụ thoải mái hứng khởi. Đá có thể đưa đến cho chúng ta Vận Vị chính là khi chúng ta quan sát ngắm nghía sẽ đưa đến miên miên bất tuyệt các liên tưởng đầy tính thẩm mỹ cao đẹp thanh nhã. Cảm hứng dường như không dứt.

Xuất Điển Nhập Cố: Ý chỉ Kỳ Thạch tất nên mang trong hình dáng hoặc đường nét của nó những câu chuyện, sự tích, truyền thuyết, nhân vật có tính tiêu biểu trong lịch sử. Nói cho cùng thì thưởng thức Bảo Thạch cũng là văn hóa, nội hàm văn hóa rất phong phú. Nó có thể mở rộng tâm trí, khiến chúng ta khai mở tấm lòng, tu tâm dưỡng tính. Hoàn thiện bản thân. Á Đông với ba nền văn minh lớn là Lưỡng Hà, Ấn Độ, Trung Hoa đã để lại cho chúng ta rất nhiều tinh hoa văn hóa. Điều này có ý nghĩa phi thường quan trọng với sự phát triển xã hội. Khi chúng ta ngắm Đá mà thấu hiểu được điển cố của nó, tự nhiên phẩm vị của chúng ta cũng được đề cao.

Ngụ Ý Cát Tường: Là chỉ Bảo Thạch mang trong hình dáng, thần thái, hoa văn ngụ ý Cát Tường. Tốt lành, hạnh phúc, đẹp đẽ là cái mà ai trong chúng ta ở cuộc đời này đều hướng tới, hy vọng và kiếm tìm. Nên Bảo Thạch mang ngụ ý Cát Tường vẫn được người ta tìm kiếm săn lùng, có được lại vui vẻ mang ra cùng mọi người thưởng thức. Theo màu sắc thì các Hồng (Hồng hoặc Đỏ), Vàng (Cao quý giàu có), Tím (Cao nhã đoan trang)….Theo hình dáng thì các hình gồm: Quy, Hạc, Đào là trường thọ, Hỷ Thước là vui vẻ, Biển Bức là có phúc, Lộc là có tài lộc, Kê là lành, Dương là tường ….Theo chữ thì Lục là thuận; Bát là phát; Cửu là lâu dài….
Trên đây là 28 chữ yếu lĩnh để xem đá và chọn đá. Sao cho chọn đúng được Bảo Thạch. Trong đó có Hình Kỳ, Đồ Mỹ, Thần Phong, Vận Túc là thuộc về cả phương diện chế tạo và đồ họa của đá. Ngoài ra các điều kiện khác thuộc về thưởng thức. Đối với đá còn thô phác chưa qua chế tạo thì cần có Đoan Trang, Ổn Trọng, Bão Mãn, Viên Hoạt, Đại Khí. Cụ thể khi chọn đá đầu tiên chủ yếu lấy Hình Đồ Chất Sắc làm trọng. Đạt được mãn ý là tốt, ngoài ra một số điều kiện khác có thể không quá kỳ cầu. Nếu không dễ bỏ qua nhiều đá tốt. Nói tóm lại 28 chữ trên các bạn linh hoạt vận dụng. Chủ yếu nhất vẫn là cảm ngộ trong Tâm. Cụ Nguyễn Tiên Điền đã nói “Chữ Tâm Kia Mới Bằng Ba Chữ Tài.” đúng thay.

A Tư Tiểu Khang phỏng dịch.