Vương Dương Minh tên thật là Vương Thủ Nhân, tự là Bá An (1472 - 1529), nhà chính trị và triết học nổi tiếng đời Minh (Ming), Trung Quốc. Đồng thời ông còn là người văn võ song toàn, từng là tướng mang quân đi dẹp loạn nhiều lần. Quê tỉnh Chiết Giang. Ông Từng dựng nhà ở động Dương Minh, gần Hàng Châu để dạy học, nên được gọi là Dương Minh tiên sinh. Về mặt triết học, Thoạt tiên ông đọc Chu Hi, Chu Di giảng 4 chữ "Cách vật trí tri" trong sách Đại học là xét "đến cái lý của sự vật, muốn cho những chữ nhỏ nhặt tới đâu cũng hiểu được thấu đáo". Vương theo lời giảng đó mà bỏ ra 7 ngày liền ngồi dưới một bụi trúc để tìm cái "lý" của cây trúc; nhưng mất công toi, ông sinh ra chán nản.
Mãi ba chục năm sau, ông bỗng nhiên tỉnh ngộ, thấy rằng không thể đến với sự vật để tìm ra đạo lý được, mà đạo lý ở trong tâm ta, hễ ta tu dưỡng làm lành lánh ác, diệt tà niệm cho tâm được sáng suốt thì sẽ thấy Đạo Trời và Đạo Người. Đó là thuyết của Lục Cửu Uyên từ đời Tống. Có lẽ ông không đọc Lục cho nên mới mất 30 năm để tìm lại ra được nó.
Có người hỏi Vương Dương Minh:
- Đạo Nho với đạo Phật khác nhau thế nào?
Ông đáp:
- Không nên tìm cái đồng, cái dị của đạo Nho, đạo, Phật, tìm cái Phải mà học là được vậy.
Vương Dương Minh theo tâm học của Lục Cửu Uyên coi tâm, đạo và trời là một, nếu hiểu rõ "tâm" (bản thể của tâm), thì cũng hiểu được đạo và trời (tâm tức đạo, đạo tức thiên, tri tâm tất tri đạo tri thiên). Vương Dương Minh là tập đại thành của tư tưởng duy tâm chủ quan ở Trung Quốc. Ứng dụng tâm học về mặt đạo đức, Vương Dương Minh chủ trương "trí lương tri" và "tri hành hợp nhất". "Trí lương tri" (thực hiện triệt để điều hiểu biết tốt lành), vì lương tri là điểm sáng của lòng người, đó cũng là lẽ trời (thiên lí): "Bản thể của tâm là lẽ trời, sự nhận hiểu lẽ trời một cách sáng láng linh diệu là lương tri" (Tâm chi bản thể tức thiên lí dã, thiên lí chi chiêu minh linh giác sở vị lương tri dã; Phụ lục). Thuyết "trí lương tri" của Vương Dương Minh kế tục ý niệm "lương tri lương năng" của Mạnh Tử, nhấn mạnh "trí" (thực hiện triệt để). Hệ quả của "trí lương tri" là "tri hành hợp nhất" . Vương Dương Minh bản thân không có trước tác, nhưng những điều giảng dạy của ông đã được học trò ghi lại thành sách với tên "Ngữ lục", "Văn lục", "Biệt lục", "Phụ lục", v...v., gồm 38 quyển với tên "Vương Văn Thành Công toàn thư" (Văn Thành Công là tên do vua nhà Minh phong tặng). Học thuyết Vương Dương Minh đã có ảnh hưởng lớn ở khoảng giữa triều đại nhà Minh, về sau truyền sang Nhật Bản, đã tác động không nhỏ tới phong trào Duy Tân của nước này. Tưởng Giới Thạch khi còn sống rất hâm mộ Vương Dương Minh và học thuyết của ông, họ Tưởng chọn một vùng đất có Phong Thủy đẹp ở Đài Loan xây nhà nghỉ đặt tên là Đồi Dương Minh, sau này khi mất cũng được an táng tại đây.
Vương Dương Minh là người có thể chất bạc nhược từ nhỏ, năm tuổi ông mới biết nói, nên gia đình không bắt ông đi học sớm. Bù vào đó ông rất thông minh, chỉ nghe ông nội đọc sách mà thuộc từng đoạn dài. Năm mười tuổi ông đã làm được thơ.
Tương truyền rằng ông nội ông cùng bạn uống rượu trong chùa Kim Sơn muốn làm bài tức cảnh mà chưa nghĩ ra. Vương Dương Minh ứng khẩu làm hai bài, một bài lấy đề là "Tề nguyệt sơn phòng"
Phiên âm:
Sơn cận nguyệt viễn, giác nguyệt tiểu.
Tiên đạo thử sơn đại ư nguyệt.
Nhược nhân hữu nhã đại như thiên
Hoàn kiến sơn tiểu, nguyệt cánh khoát.
Dịch thơ:
Núi gần, trăng xa, thấy trăng nhỏ
Nên bảo núi nọ lớn hơn trăng.
Nếu người có mắt lớn bằng trời.
Tất thấy trăng to núi đâu bằng.
Ngay từ bé ông đã bộc lộ tư chất và chí khí hơn nữa. Một lần khác ông lại hỏi thầy học:
- Thưa thầy, ở đời có việc gì là cao hơn cả?
Thầy học đáp:
- Thi đậu ra làm quan để thờ vua giúp nước, làm vẻ vang cho tổ tiên là cao hơn cả.
Vương Dương Minh lắc đầu đáp:
- Thưa thầy, con cho vậy là chưa cao, học làm được ông thánh mới là cao.
Thầy học giật mình, mà không dám cho cậu là ngông.
Con người ham mê học tậpNăm mười năm tuổi, nhân đi chơi ở cửa ải Cự Dung, phục tinh thần trọng võ của người Hồ phương Bắc, Vương Dương Minh bèn theo người Hồ học cưới ngựa, bắn cung. Chẳng bao lâu sau, ông đã thạo cung ngựa. Ông định viết sớ toan dâng triều đình để hiến kế dẹp loạn thì bị cha ông ngăn cản.
Hai năm sau, ông sang Giang Tây để cưới vợ. Ông lang thang ngoài phố gặp một đạo sĩ thuyết phép dưỡng sinh mà quên cả việc lấy vợ. Đến tận sáng sơm hôm sau ông mới trở về nhà bố vợ.
Sau đó ông lại say mê tập viết chữ. Ông ở nhà vợ liền bỏ thì giờ tập viết nắn nón chữ viết ngày này qua ngày khác. Ông tự lập ra quy tắc: “Mới đầu phải trầm tĩnh suy nghĩ, định rõ hình dáng của mỗi chữ trong óc rồi mới hạ bút đừa liền tay như mỗi hàng có một nét”.
Đồng thời trong thời gian thi trượt, ông còn chuyên tâm học binh pháp đọc sách của các binh gia thời xưa.
Thi đỗ và làm quanNăm hai mươi một tuổi, Vương Dương Minh đậu cử nhân, theo cha lên kinh, tìm đọc hết sách của Chu Hy.
Sau đó ông thi Hội bị trượt hai khóa. Ông không nản chí bảo rằng:
“Thi trượt không xấu hổ, thi trượt mà buồn mới là xấu hổ”.
Năm hai mươi tám tuổi, ông đậu Nhị giáp tiến sĩ. được vào tập sự ở bộ Công kế.
Từ đây bắt đầu ông làm quan giữ nhiều chức vụ khác nhau. Ông từng ở bộ Công, bộ Hình, làm quan huyện, làm tướng, có lúc bị giáng xuống làm viên cai trạm. Bất kì ở chức nào ông cũng tỏ ra rất đắc lực, thanh niêm, khoan hòa chính trực thành ra người dưới thì trọng mà bọn tiểu nhân thì ghen ghét.
Ở hang Dương MinhNăm 30 tuổi, ông bị bệnh nặng, thổ huyết nên phải cáo bệnh về nhà. Trong thời gian này ông làm nhà ở động Dương Minh cách Hàng Châu hai chục dặm. Ở đây ông nghỉ ngơi, tập phép dưỡng sinh của Đạo giáo, học thêm về các môn bói, số đồng thời nghiên cứu cả về Phật giáo.
Bị giáng chức đi đàyNăm 1504, ông về triều làm quan ở bộ Binh. Hai năm sau, vua Vũ Tông lên ngôi, tin dùng bọn hoạn quan đặc biệt là Lưu Cận. Vương Dương Minh khảng khái trách tội nhà vua tin dùng hoạn quan mà bắt tội bề tôi trung nghĩa. Vua Vũ Tông nổi giận sai đánh ông bốn trục trượng rồi giáng xuống làm cai trạm ở Long Trường, tỉnh Quý Châu, giáp Vân Nam.
Lưu Cận còn sai kẻ đi ám sát ông. Ông đoán được, đến sông Tiền Đường, ông bỏ quần áo lại với một bài thơ, giả vờ tự vẫn. Sau đó ông lội vào bờ núp trong đám sậy đến tối mới đáp thuyền đi Chiết Giang. Sau bao gian nan vất vả ông đến Long Trường. Trong thời gian này ông ở với người Miêu, phong thủy tập quán không hợp, thậm chí không có nhà để ở, phải ở trong hang.
Ở đây ông dạy người Miêu lễ nghi người Hán, dần dần ông cũng quen với cuộc sống người Miêu ở đây mà đem lòng quý mến tính tình chất phác của họ. Ngược lại dân Miêu cũng quý mến mà cất nhà cho ông.
Năm 1510, ông được thăng chức rồi được triệu về kinh. Từ đây ông bắt đầu được triều đình cử đi dẹp loạn trong nước.
Dẹp loạn Thần HàoThần Hào nổi loạn binh hùng tướng mạnh, thế của quân triều đình bất lợi. Vương Dương Minh chưa kịp đến nơi thì đã có tin Thần Hào đem binh đi đánh hai thành Nam Khang, Cửu Giang rồi chiếm Nam Kinh lên ngôi Hoàng dế. Vương Dương Minh liền viết mật chỉ giả, làm như triều đình biết trước mưu phản nghịch của hắn mà đề phòng kỹ, ra lệnh xuất binh chặn đường. Ông sắp đặt cho Thần Hào bắt được mật chỉ, quả nhiên Thần Hào sinh nghi, chưa dám xuất quân vội, và trong lúc do dự, ông có thì giờ kêu gọi quân các nơi khác lại và tổ chức lại quân đội. Mọi việc xong xuôi, ông mới truyền hịch kể tội giặc, hô chiếu cần vương.
Mặt khác, ông tìm cách chia rẽ vây cánh Thần Hào, làm tờ trình về nói nhận được mật thư xin hàng của mưu sĩ của Thần Hào đồng thời lại viết những bức thư trả lời dặn dò cách xử sự ra sao. Tất nhiên, hết thảy những giấy tờ giả mạo đó đều đến tay Thần Hào và nội bộ của hắn lủng củng.
Khi Thần Hào rời căn cứ Nam Xương mà đánh Yên Khánh. Ông dùng kế “Vây Ngụy cứu Triệu” đánh thẳng vào sào huyệt Nam Xương. Thần Hào đâm lo; bọn mưu sĩ khuyên Hào bỏ Nam Xương mà đánh dốc lên Nam Kinh rồi lên ngôi Hoàng đế, tiến lên Bắc Kinh. Nhưng vì nghi kỵ hắn không nghe, trở về cứu Nam Xương và bị Vương Dương Minh bắt.
Cuối cùng, loạn Thần Hào bị dẹp yên trong vòng 42 ngày.
Cách tổ chức quân độiVương Dương Minh không dùng tướng của triều đinh, cho những lính già, yếu về nhà hết, lựa chọn những người khỏe mạnh trong dân gian, sung vào quân đội, rồi tuyển ngay trong số đó những kẻ có tài để trao quyền chỉ huy.
Ông tổ chức quân đội, chia ra làm ngũ, đội, sáo, doanh, trận, quân: cứ 25 người làm một ngũ, có chức tiểu giáp chỉ huy; 50 người làm một đội, có chức tổ giáp chỉ huy; 200 người làm một sáo, có một chức trưởng quan và hai chức hiệp trưởng; 400 người làm một doanh, có một chức doanh quan và hai chức tham mưu coi giữ; 1200 người làm một trận có chức thiên tướng coi giữ. Mỗi chức từ lớn tới nhỏ đều có quyền hành với kẻ dưới và chịu trách nhiệm với người trên.
Ông chú trọng dùng quân giỏi chứ không cốt đông, chỉ khi sắp xếp kỹ lưỡng mới đưa quân ra trận. Tài năng của ông rõ nhất trong việc dẹp loạn Thần Hào. Cái Thiên Tài của Vương Tiên Sinh ở chỗ khiến người khác thành Nhân Tài.
Qua đờiVì triều đình rối loạn đồng thời vua Minh Thế Tông (1522-1566) không biết xoay xở sao nên một mực dụ dỗ sai ông đi dẹp giặc Tư Ân và Bát Trại. Dẹp xong thì bệnh tình của ông trầm trọng, lúc nóng lúc lạnh, ho mửa ra máu.
Tháng 10 năm 1528, ông dâng sớ cáo quan về dưỡng bệnh. Ông giao binh quyền cho Vương Đại Dụng rồi không đợi chiếu nhà vua mà sắm sẵn một chiếc quan tài theo để về quê. Mới tới Nam An thì ông mất (1528), thọ 56 tuổi.
志不立，天下無可成之事 - Chí Bất Lập, Thiên Hạ Vô Khả Thành Chi Sự - Chí không vững, Thiên Hạ không có sự gì Thành ! (Vương Thủ Nhân dạy môn sinh ở Long Trường)
26/12/2010, 10:13 am